King Arthur's Well
Ffynnon Cegin Arthur
At one time Ffynnon Cegin Arthur was in the middle of an exceptional bog. But unfortunately, a few years ago, permission was given for someone to plant evergreen trees on the bog, and destroys it. Before this time, the bog was a magnificent place for wildlife: being birds, mammals, plants and reptiles. Here was the hare and its lare, the polecat (a small animal from Wales and its borders). There were wild ducks, water hens, curlews and cornchwiglod and many interesting birds nestling here. Amongst the heather, the viper would slither. Also the bog would be an array of plantations. A very special one was the cranberry. This is a small flower, which has a small red berry. Cranberry is the sauce eaten with turkey at Christmas.
The peat was very thick here, and where it had been dug into, Maypole trunks could be seen. These trees had been growing since 500BC but the climate changed to be very wet. Moss grew densely, covered the trees and killed them. The trees were buried in the peat to prevent them from decaying.
Ar un amser yr oedd Ffynnon Cegin Arthur yng nghanol cors eithriadol. Ychydig o flynyddoedd yn ol, yn anffodus, rhoddwyd yr hawl i rywun blannu coed bythwyrdd ar y gors, a'i difetha'n llwyr. Cyn hyn yr oedd y gors yn lle arbennig am fywyd gwyllt: yn adar, ymlusgiaid, mamaliaid a phlanhigion. Yma yr oedd yr ysgyfarnog a'i gwal, y ffwlbart (anifail bach prin sydd i'w gael yng Nghymru a'i ffiniau). Yr oedd hwyaid gwylltion, cornchwiglod, gylfinirod, ieir dwr a nifer o adan diddorol yn nythu yma. Ymysg y grug byddai y wiben yn llechu. Yn ogystal yr oedd y lle yn frith o blanhigion rhostir a gors. Un arbennig oedd, llygaeron. Blodyn bach hyfryd yw hwn sydd yn dwyn ffrwyth bach coch. Llygaeron yw'r saws y byddwch yn rhoi ar eich terci Nadolig. Cranberry yw'r gair saesneg amdano.
Roedd y mawn yn drwchus iawn yma a lle roedd y mawn wedi torri yr oedd boncyffion coed bedw i'w gweld. Tyfai'r coed hyn 500 mlynedd cyn geni Crist ond newidiodd y tywydd i fod yn wlyb iawn. Tyfodd mwsogl yn drwchus gan orchuddio'r coed a'u lladd. Claddwyd y coed yn y mawn gan eu cadw rhag pydru.
Afon Cegin
Y mae Afon Cegin yn codi yn Ffynnon Gegin Arthur ac yn ymlwybro i gyfeiriad Bangor am 9 milltir ac yn arllwys i'r mor yn Aber Cegin.
Ar un amser cyn oes y rhew ddiwethaf, dros 10,000 o flynyddoedd yn ol, yr oedd yr afon yn fach ac yn llifo i Afon Seiont tua 1 filltir i ffwrdd. Daeth rhiw lifiad i lawr o fwlch Llanberis a chau llwybr naturiol yr afon i'r Seiont, gyda chreigiau a mwd. Neu dyna mae'r daearegwyr yn honni. Yr oedd rhaid i ddwr yr afon fynd i rywle, felly aeth i gyfeiriad Bangor.
Ffaith diddorol arall am Afon Cegin yw yma y boddwyd yr athro/bardd Dafydd Ddu Eryri. Cerdded adref o Fangor oedd o ar dywydd stormus iawn pan sythiodd i mewn i'r afon nid nepell o'r lle a elwir Braich Reffri. Y dyddiad oedd Mawrth 30ain 1822. Claddwyd y bardd ym mynwent Llanrug. Dywed ambell i un ei fod yn feddw pan syrthiodd i ddwr oer yr afon. Rydw i'n falch o ddweud mai nid Dafydd Du sydd ar y radio oedd yr uchod, mae Dafydd Du yn fyw a bron yn iach (y mae ganddo annwyd)
Y mae y ddiweddar R.J.Thomas, arbenigwr ar enwau anfonydd, yn egluro enw'r afon o'r ffynnon fel hyn:- "Yn y ffynnon y mae dwr coch a blas haearn arno yn byrlymu i fyny'n gryf. Tybid mai'r ysgum neu'r rhwd haearn a nofiai ar wyneb y dwrydoedd braster y cig a godai o'r gegin i fyny i'r ffynnon, ac mai'r nwy a ollyngid oedd y mwg o dan y gegin".